Dikkat ve Odaklanma Sorunları Dehb İle Neden Karıştırılıyor?

Bu makalede dikkat çeşitleri ve dikkat sorunlarının neden DEHB ile karıştırıldığı konuları incelenmiştir.

Çocuğunuz sürekli hayal kuruyor/dalgın gibi mi görünüyor? Çoğunlukla bir şeyleri unutuyor mu? Çocuğunuzun dikkatinin ne düzeyde olduğunu merak ediyor musunuz? Bu sorular ailelerin okulda zamanı hep mücadele ile geçen bir çocukla baş etmeye çalışırken kendilerine sordukları yaygın sorulardır. Okulda bir çocuğun dikkatini vermesi/odaklanması eğitim serüveninin her aşamasını etkiler. Odaklanma ile ilgili sorunlar olduğunda, doğrudan öğrenme etkilenir.

Dikkat etme ile ilgili yaşanan zorluklar yaygın bir biçimde DEHB ile ilişkilendirildiği için bu anne-babalar, öğretmenler ve tedavi uzmanlarının şüphelerine sebep olan ilk şeydir. Fakat dikkat ve odaklanma ile ilgili sorunlara gelince temel sorun olabilecek birçok sayıda diğer ihtimaller de söz konusudur. Duyusal İşlemleme Bozukluğu, İşitsel İşlemleme sorunları, hatta içe kapanık/otistik davranışlar bile genellikle DEHB olarak yanlış tanılanmaktadır. Yanlış tanıdan kaçınmak için, diğer olasılıklar (her zaman bariz olmayan), gözden kaçmamalıdır.

Bu şekilde dikkat sorunları olan öğrencileri daha fazla görmeye başlayınca, her öğrencinin farklı bir dikkat sorunu olduğunu kavradım ve bunlar DEHB tanısı ya da diğer dikkat bozukluğu tanısı almayan toplumca kabul gören çocuklar olduğunu anladım. Bazılarının dikkat sorunu daha fazlaydı, ancak burada sadece çocukların dikkat sorunlarının çeşidini belirlemek yetmiyor ayrıca çocukların dikkatlerini, odaklarını ve sınıftaki davranışlarını iyileştirmek için doğru müdahale de söz konusuydu. Çoğu öğrencimin de dahil olduğu dikkat konusunda 3 kategori ile karşı karşıya kaldım. Bu kategoriler ya da "dikkat türleri" çocukların öğrenme yolculuğunda onların gelişimlerinin nasıl olduğunu bilme ve anlamama yardımcı oldu. Çocuğunuz dikkat ve odaklanma ile ilgili sorunu varsa, muhtemelen bu kategorilerden birisinde yer alır.

Dikkat Davranışlarının 3 Çeşidi

Okul benzeri bir ortamda çok sayıda öğrencileriniz/çocuklarınız varsa, grupta dikkat ve tutumun birçok farklı seviyesini göreceksiniz. Ayrıca ilgilenme ve odaklanma yeteneğinin dikkat sorunlarıyla uğraşan her çocukta farklı olabileceğini fark edeceksiniz. Yıllarca gözlemler ve yüzlerce çocukla geçirilen zaman sonrası, çocuğunuzun ya da öğrencinizin nerede zorlandığını tanımlamada sizlere yardımcı olmak isteriz. Bu 3 kategori çocukların zorlukları nerede yaşadıkları konusunda sizlere daha iyi bir fikir verecektir.

Eyleme Geçen/Eylemci

İlk kategoriyi "eylemci" olarak isimlendiriyoruz. Bu çocuklar sürekli bir şeylerle meşgul ve insanların DEHB'li olduğu kanısına vardıracak kadar çok aktiftir. Bu çocukların bir göreve odaklanmaları zordur, çünkü çevrelerindeki her şey duygularını etkilemektedir. Bu çocuklar istenen göreve odaklanmanın yerine uğraşmaya eğilimlidir. Genellikle bir nesneden diğerine hareket ederler. Çocuk çok aktif olmasına rağmen, genelde çok başarılı olmazlar çünkü sürekli odaklanma eksikliği yaşarlar.

Okulda bu öğrenciler yerlerinde oturma ile ilgili sorunları vardır ve sıklıkla sandalyelerinden kalkmak için bir bahaneleri vardır. Bir öğretmen göreve tekrar odaklanmasını sağlamaya çalışmalıdır. Diğer öğrencileri rahatsız edebilir, dinlemeden cevap verebilir ya da aşırı konuşabilirler. Çok aktif olma eğilimindedirler ve hareketli etkinliklerden keyif alırlar. Okul ödevi ya da ev ödevi gibi zihinsel çaba gerektiren etkinliklerden kaçınmak için her yolu deneyebilir.

Evde, yemek yerken yemek süresince oturmada zorlanabilir. Ev ödevi bir kabustur ve anne-baba sadece odaklanması için bütün zamanı öğrencinin oturmasını sağlamaya ihtiyaç duyabilir. Sıklıkla evin ruh hali bu çocukların durumuna göre değişir.

Eyleme geçen/Eylemci kategorisinde tanımlanan çocuklar her zaman "savaş ya da kaç" modundadırlar. Farkındalıkları yüksektir ve dinlenme ya da rahatlamaya hiç zamanları yoktur. Bazen geceleri uykuya dalma sorunu yaşayabilir ve yatağa girseler bire sürekli hareket ederler.

Hareketliler

Diğer grup "hareketliler"dir. Bu gruptakiler koltuklarından sürekli kalkmazlar ancak otururken sürekli hareket halindedir, kıpır kıpırdır. Elleri, ayakları sürekli yerinde duramaz ve sık sık vücut pozisyonları değiştirir. Yaygın pozisyonları dizlerinin üstünde oturup masada/sandalyede dirseklerini koymadır. Odayı iyice inceler ve görsel ya da işitsel uyarıcılar kolaylıkla dikkatini dağıtır. Bazen bu çocuklar yerinde duramayarak ya da ses çıkartarak diğer insanların dikkatini dağıtırlar.

Okulda ayrıntılara çok dikkat edemez, bu konuda başarısızdır ve görevleri yaparken dikkatsizce hatalar yapar. Bazen çocuk dinlerken çok fazla hareket eder ve konsantre olmaz.

Evde ya da başka bir yerde, spor ya da diğer etkinliklere odaklanmada zorluk yaşarlar. Örneğin; futbol oynarken çocuk sahanın dışında olabilir ve aşağı bakar ve çimenlerin arasında hareket eden bir böcek görür. Eğilip o böceği almaya çalışır ve futbol maçını kaçırır. Dikkatini şimdi oyun dışında başka bir şeye vermiştir.

Hayalciler

Son grup "hayalciler"dir. Bu çocuklar genellikle bedenen orda olsalar da zihin olarak kilometrelerce ötededirler. Genellikle kalkmazlar ve kıpır kıpırdır ya da ses çıkarmak zorunda hissederler ancak bazen de sandalyede bir nesneyle oynayıp dururlar. Hayalci çocuk uzun süreli dikkat konusunda zorluk yaşar fakat "dikkat sorunu" olarak değerlendirilmez ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna (DEHB) ait hiç bir belirtiyi taşımaz. Çünkü söylenen şeyi "duymaz", bir yakını ya da arkadaşı yönergeleri sürekli tekrar eder. Diğer zamanlarda hayalci çocuk yönergeleri kaçırır bu yüzden oturur ve düşünceleriyle dikkati dağılmış haldeyken çalıştığını iddia eder. Birazcık yapılan ödev gözden ırak olan gönülden de ırak olur mantığıyla masanın/sandalyenin altına itilir.

Evde hayalciler sık sık duydukları dili işleme koymada zorluk yaşarlar. Anne-babalar çocuğun duyma problemi olduğunu zannedebilirler, çocuk gerçekten hayalci olduğunda aile fertlerinin söylediklerini almaz. Çocuk tam zamanlı okula başlayana kadar bu dikkatsizlik durumu göz ardı edilir. Çünkü sürekli hareket etmiyor, çok sakin görünüyorlar. Çoğu anne-baba bunu bir dikkat problemi olarak bile görmüyorlar. Hayalciler ayrıca konuşma sırasında "ne?" ya da "hı?" gibi sorular sorarlar.

Çocuğunuzdaki Dikkat Problemi Nasıl Gözükür?

Bu kategorileri anlama çocuğunuzun nerde zorluk yaşadığı, hangi öğrenme becerilerinde yetersiz olduğu ve bunun nedenini anlamada size yardımcı olur. Sizlere ortak yanları dikkat eksikliği olan 3 farklı hikayesi olan öğrencileri tanıştırmak istiyorum.

Cem hareketli bir çocuktur. Okulda sandalyesinde sürekli kıpırdamaktadır. Görevlerini tamamlamıyor, başkalarının dikkatini dağıtıyor çünkü sürekli ayaklarını hafif yere vuruyor, nesneleri çiğniyor ve masasının üzerine uzanıyordur. Öğretmene çevresel uyaranlardan dolayı odaklanamamaktadır. Kıpırdanır, odayı incelemeyi kontrol ettiğinde, dersten geri kalmaktadır.

Aliye hayalcidir. "İyi" olmak için çok çabalamaktadır. Uzun süre hareket etmeden oturmaktadır. Dikkat verme girişiminde bulunur fakat okuldan sonra ne yapacağını hayal ederek geçmişi gözden geçiriyor. Dinlemeye başladığında, sürekli olmayan iletiler almaktadır. Aliye sıklıkla kalemiyle oynamaktadır. Genelde ödev için gerekli yönergelerin ne olduğunu en iyi arkadaşına sormak zorunda kalmaktadır.

Nursel eyleme geçen bir çocuktur. Fen bilimleri ve basketbolu sevmektedir. Okulda arkadaşlarıyla ve yakınlarıyla sürekli konuşmaktadır. Nursel gittiği her yerde koşmayı, her sırada insanların önüne geçmeyi ve sırasını gelmeden konuşmayı sever. Bu eylemci kendi işini yapmak yerine diğer insanların ne yaptıkları konusuna ilgilidir.

Çocuğunuzdaki Dikkat Problemlerinin Sebepleri Ne Olabilir?

Yeterince ilginç bir durumdur ki bu kategorilerden hiç birisinin Dikkat Eksikliği Bozukluğu yoktur. Düşük dikkat bir belirti olabilir ancak gerçek problem o değildir. Bir çocuğun öğrenme becerileriyle ilgili sorunu olduğunda, dikkat sistemi gerilim altında olacaktır. Bu senaryoların her birisi, odaklanmanın neden bir problem olduğu konusunda temel bir problemdir.

Cem, bizim hareketli öğrencimiz, muhtemelen duyusal problemlerin birleşimi, zayıf karın kası ve Moro refleksi olarak bilinen temel bir refleksten (sıçrama refleksi) dolayı sandalyesinde oturamamaktadır. Moro refleksi yeni doğanlarda uyum sağlamak için olan bir reflekstir. Bu refleks çocukken karışmaz ya da ortadan kalkmazsa, gelişimi etkileyebilir ve öğrenmeyi yavaşlatır. Çünkü Cem'in hala var olan Moro refleksi ve duyusal problem belirtileri sandalyesinde kıpır kıpır olmasına neden olmuştur. Ayrıca elbiselerini çekiştirebilir, kalemini ya da başka şeyleri çiğneyebilir ve zayıf kasılma gösterebilir. Enerjisini hareket etmemeye kullanıyorsa, öğrenmeye odaklanmak için gereken dayanıklılığı hiç kalmaz.

Aliye, hayalci olan çocuk, muhtemelen işitsel işlemleme sorunuyla mücadele etmektedir. İşitsel İşlemleme bozukluğu olan işitilen şey ve beynin bunu işleme koymasındaki bozukluktur. Bu ise konuşulanları anlamada ve söylenenleri hatırlamada çok fazla zorluğa sebep olabilir. Bu ise neden ödevleri hatırlamakta güçlük çektiğini ve bir araştırma makalesinde ya da bir testteki ayrıntıları hatırlamaktaki güçlüğünü açıklar.

Aliye dinlemekte zorlanmaktadır fakat işittikleri parça parça anlamlı gelmeyen kesik kesik mesajlardır. Bir süre boşluğu doldurmaya çalışır ancak bırakır ve heyecanlı maceralar hakkında düşünmeye başlar.

Nursel, bizim atletik eylemcimiz, muhtemelen Duyusal İşlemleme Bozukluğu ile mücadele etmektedir ayrıca disleksinin bazı belirtilerini de göstermektedir. Bedeni sakin kalamamaktadır. Denge ve koordinasyon konusunda yetersizlik, sakarlık gibi şeyler vardır, kişisel sınırları tanımaz ve koridordan geçerken çıkan bir ses ya da kalemle oynama gibi gürültüler genelde dikkatini dağıtır. Akıllı ve çok zekidir. İnsanlar okuma süresini daha tamamlamadan o kelimeleri ezberlemiştir. Bununla birlikte yeni çok heceli kelimeleri seslendiremez. Bazen bir ödeve baktığında, kelimeleri hareket ediyormuş gibi görür. Nursel arkadaşlarıyla eğlenmek için zora düşmek ve ses çıkarmanın birisinin onun okuyamadığını görmesinden daha iyi olduğunu düşünerek böyle davranmaktadır.

Dikkat Problemlerini Görmezden Gelmeyin

Yukarıda verdiğimiz örnekler "gerçek" öğrencilerden oluşmasa da, bu üç senaryo okullarımızda her gün gerçekleşmektedir. Okulda ortaya çıkan odaklanma problemleri ailelere çocuklarının gelişimsel ve öğrenme problemiyle mücadele ettiklerini, gösteren bir işarettir. Bu durum görmezden gelinmemelidir. Dikkat problemleri tamamen bitmez ve çocuğunuz bu durumdan çıkmayacaktır, bu durum devam edecektir. Çocuk bu problemleri daha iyi şekilde gizleyebilir fakat hala gizli de olsa çocuktadır. Bu tip birçok durumda dikkat problemleri için aile çocuğa tıbbi tedavi sağladığında, problemi düzeltmenin yerine sadece durumu gizlediğini  görmekteyiz. Öğrenmesini engelleyen bu problemlere doğru müdahale yapıldığında, çocuğun öğrenme yeteneğindeki gerçek değişimi görebilmekteyiz. Doğru müdahale ise genellikle hareket ve müzik terapisi ile birlikte kaba ve ince motor becerilerini geliştiren, kodlama, kavrama egzersizleri ve görsel planlama gibi etkinliklerle yapılır.

Bir çocuğun dikkat problemlerinin bir sorunun belirtisi olarak tanımlandığında, farkındalık oluşturmaya yardımcı olmak, becerileri arttırmak ve olumlu bir sonuca ulaşmada gelişimsel işlem zorluklarıyla mücadele etmek için anne-babalar, öğretmenler ve eğitimcilere fazladan iş yükü düşmektedir.

  FACEBOOK YORUMLARI