Dikkat Dağınıklığı Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Her yıl Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite Dernekleri Dikkat dağınıklığı (DEHB, DEB/DEHB) olan çocukların ve gençlerin özel ihtiyaçları ve eğitimleri hakkında yüzlerce bilgi talebi almaktadır. Son yıllarda Dikkat dağınıklığı ülke çapında aileler, uzmanlar ve politikacıların etkileyici derecede dikkatini çekmiştir ve o kadar ki neredeyse herkes Dikkat dağınıklığından  haberdar olmuştur.

Dikkat dağınıklığı ile mücadele eden bu gruba yardım edilirken, bu şekilde yaygın tanıma; yanlış tanı uygulamaları ve uygun olmayan tedavi ihtimalini ortaya koyar. Çocuğunun Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite (DEB, DEB/DEHB, DEB-DEHB, DEB.) olma ihtimalinden şüphelenen aileler ve bu sorunları tanılanmış çocukların aileleri her zamankinden daha çok bilgi, ürünler ve doktorları dikkatli bir şekilde incelemek zorundadırlar.

Bu brifing dosyası Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'nin ne olduğu, neyi aradığı/bulmaya çalıştığı, ne yapıldığını bilmede aileler ve eğitimcilere yardım etmek için bir rehber olarak iş görmesi amaçlanmıştır. Yetişkinlerin de Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olabileceği hususu kabul edilmesine rağmen,  bu makale çocukları ve gençleri ilgilendiren rahatsızlık üzerine odaklanmaktadır.

Dikkat Dağınıklığı Nedir?

Çoğu vatandaş hatta bazı uzmanlar bile hala Dikkat dağınıklığı veya Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite ( Bu isim 1980 yılında verilmiştir) olarak adlandırmasına rağmen resmi olarak Amerikan Psikiyatri Birliği (1994) Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olarak adlandırmaktadır. Rahatsızlığın ismi bilimsel ilerlemelerin sonucu ve ciddi saha araştırma bulguları sonucu değişmiştir, araştırmacılar Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'nin farklı türleri olan spesifik bir sorun olmadığını desteklemek için güçlü kanıtları bulunmaktadır. Bu kanıtlar ışığında, rahatsızlıkla ilgili ana özelliklere dayanarak Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 3 alt tipe ayrılmıştır: Dikkatsizlik, dürtüsellik ve hiperaktivite.

3 alt tip şu şekildedir:

DEHB Birleşik Tip

DEHB Dikkatsizliğin Baskın Olduğu Tip

DEHB Hiperaktivite-Dürtüselliğin Baskın Olduğu Tip

Bu alt tipleri incelediğimizde Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'li bazı çocukların rahat durma veya davranışı engellemede çok az sorunu vardır veya hiç sorunu yoktur ancak dikkatsizliği baskın olduğundan bir görevde veya etkinlikte dikkatini vermede veya sürdürmede çok zorlanırlar. Bazı Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'liler bir göreve dikkatini verebilir ama dikkatini kaybeder, sürdüremez bunlarda ise hiperaktivite-dürtüsellik baskındır, böylece dürtü ve etkinliği kontrol etmede zorlanırlar. En yaygın alt tip Birleşik Tiptir. Bu çocuklar bütün 3 alt  tipin önemli belirtilerini gösterirler.

Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite Bozukluğuna (DEHB) Ne Sebep Olur?

Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite okul çağı nüfusunun %3 ile %5 arasını etkilediği tahmin edilen (Dikkat ve Rahatsızlıklarla ilgili Uzman Grup, 1991) nörobiyolojik temelli gelişimsel bir engeldir. Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'nin sebebini net olarak kimse bilmiyor. Bilimsel kanıtlardan elde edilen verilere göre şu sonuçlar ortaya konmuştur: Rahatsızlık, bir çok vakada genetik olarak aktarılmıştır ve kimyasal dengesizlikten veya beynin davranışı düzenlemesinde yardımcı olan kimyasal bazı nörotransmitterlerin eksikliğinden kaynaklanmaktadır (sinir hücrelerinin kendi aralarında veya başka bir hücre ile sinir hücresi arasında iletişimi sağlayan kimyasal madde). Ek olarak, Zihin Sağlığı Enstitüsü tarafından yürütülen çığır açıcı bir çalışmada beynin enerji kaynağı olan glikozu kullanma oranı Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olanlarda Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olmayanlara göre daha düşüktür (Zametkin ve ark., 1990).

Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'nin kesin sebebi bilinmemesine rağmen, onun nörobiyolojik temelli sağlık problemi olduğunu biliyoruz. Aileler ve öğretmenler bu rahatsızlığın sebebi değillerdir. Yine de her ikisinin çocuğun yaşadığı zorluklarla ilişkili Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'yi yönetmesinde yardım edecekleri bir çok şey var. Neler yapılması gerektiğine bakmadan önce, ne olduğuna ve nasıl tanılandığına bakalım.

Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivitenin Belirtileri Nelerdir?

Dikkat dağınıklığı hiperaktivite tanısı koyan uzmanlar Mayıs 1994'te APA (Amerikan Psikiyatri Birliği) tarafından piyasaya sürülen Zihinsel Sorunların Tanılanması ve İstatistiklerinde bu kitapçığın 4. baskısı olan ve DSM-IV olarak bilinen kitapçıkta bulunan tanılama kriterlerini kullanırlar. DSM-IV'te (aşağıda gösterilmiştir) bulunan kriterler ve "Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu" adlı tabloda diğer ana tanılama özellikleri Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'nin belirtileridir.

Görüleceği üzere, yaşanan sorunların ana özellikleri dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüselliktir. DSM-IV'te verildiği gibi her birinin özelliği ve belirtileri aşağıda listelenmiştir.

Dikkat Dağınıklığı Odaklanma Güçlüğü

Dikkat dağınıklığı olan bir çocuk dikkat süresinin kısa olması ve dikkatinin dağınık olmasıyla tanınır. Aslında, dikkat dağınıklığı ve dikkatsizlik aynı anlama gelmez. Dikkat dağınıklığı dikkat süresinin kısa olması ve verilen görevi kolaylıkla yarıda bırakma anlamına gelir. Bununla birlikte, dikkat farklı parçalardan oluşan bir süreçtir. Önce odaklanırız (dikkatimizi vereceğimiz şeyle uğraşırız), seçeriz (o anda dikkatimizi vermemiz gereken şeyi ayıklarız) ve sürdürürüz (ihtiyaç duyulan süre kadar dikkatimizi veririz). Ayrıca direnç gösteririz (dikkatimizi dağıtan şeylerden sakınırız) ve değiştiririz (gerektiğinde dikkatimizi başka bir şeye veririz).

Birisini dikkati dağınık olarak nitelendirdiğimizde, o kişinin dikkat işleminin bir parçasının kesintiye uğradığını ifade etmekteyiz. Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olan çocuklar dikkat işleminin bir parçasında veya bütününde problem yaşarlar. Bazı çocuklar özellikle rutin ve sıkıcı olan görevlere odaklanmakta problem yaşayabilirler. Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olanlar ise göreve nereden başlayacağını bulmada sorun yaşarlar, görev boyunca talimatlarda adeta yollarını kaybederler. Dikkatli bir gözlemci bir çocuğu izleyip, çocuğun dikkat sürecinin nerede bölündüğünü anlayabilir.

DSM-IV'de Belirtilen Dikkat Dağınıklığı Belirtileri Aşağıdadır

• Çoğu zaman ayrıntılara dikkatini veremez veya okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer aktivitelerde dikkat etmeden hatalar yaparlar.
• Çoğu zaman aldığı görevlerde ya da yaptığı aktivitelerde dikkatini sürdürmede zorlanır.
• Kendisine doğrudan konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür.
• Çoğu zaman talimatları takip etmez ve okul ödevlerini, küçük işleri ya da çalıştığı yerdeki görevleri tamamlayamaz (zıt davranışlar göstermeye ya da yönergeleri anlamamaya bağlı değildir).
• Çoğu zaman aldığı görevleri ve aktiviteleri düzenlemede zorluk çeker.
• Çoğu zaman zihinsel efor gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunları yapmakta isteksiz davranır.
• Çoğu zaman aldığı görevlerde ya da aktivitelerde kullanılan şeyleri kaybeder (örneğin; oyuncaklar, okul görevleri, kalemler, kitaplar ya da araç gereçler).
• Çoğu zaman dış uyaranlar dikkatini dağıtır.
• Günlük aktivitelerinde çoğunlukla unutkan olurlar.

Hiperaktivite

En dikkat çekici belirtisi aşırı hareketliliktir. Okul öncesinde olan hiperaktif bir çocuk genellikle "sürekli hareketli" ya da "kendinden motorlu" olarak adlandırılır. Yaş ilerledikçe aktivite seviyesi azalabilir. Ergenlik ve gençlik ile beraber aşırı hareketlilik; tez canlı, yerinde duramama, sabırsızlık olarak görülebilir (Amerikan Psikiyatri Birliği, 1994).

DSM-IV'te Hiperaktivitenin belirtileri aşağıdaki gibidir.

• Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde sürekli hareket eder.
• Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkar.
• Çoğu zaman uygun olmayan durumlarda tırmanır ya da koşturur (ergenlerde ya da yetişkinlerde sabırsızlık ile sınırlı olabilir).
• Çoğu zaman boş zaman aktivitelerine katılmada ya da oyun oynamada zorluk yaşar.
• Çoğu zaman "hareket halinde"dir ya da "kendinden motorlu"dur.
• Çoğu zaman çok konuşur.

Dürtüsellik

İnsanlar genellikle dürtüsellikten; düşünmeden hareket etme olan bilişsel (kognitif) dürtüselliği anlarlar. DE/HB olan dürtüsel çocuklar biraz farklıdır. Bu çocuklar beklemekte zorluk yaşadıklarından ya da hazzı erteleyemediklerinden dolayı düşünmeden hareket ederler. Dürtüsellik sırası gelmeden konuşmaya, diğerlerinin sözünü kesmeye ve riskli hareketlere benzeyen şeylerle meşgul olmaya sebep olur. Çocuk caddeden etrafına bakmadan karşıdan karşıya geçebilir ya da çok uzun olan ağaçların tepesine tırmanabilir. Bu tarz davranış riskli olsa da, çocuk aslında risk alan değildir aksine dürtüyü kontrol etmede zorluk yaşayan bir çocuktur. Genellikle, çocuk tehlikeli bir duruma düştüğünü fark ettiğine şaşırmıştır ve o durumdan nasıl kurtulacağı hakkında hiç bir fikri yoktur.

DSM-IV'te dürtüselliğin belirtileri aşağıda listelenmiştir:

• Çoğu zaman sorulan sorunun tamamlanmasını bekleyemeden cevabını verir.
• Çoğu zaman sırasını beklemede zorlanır.
• Çoğu zaman diğerlerinin sözünü keser ya da ihlal eder (örneğin; lafa girer ya da oyunlara ortasından girer).

Şunu söylemek gerekir ki DSM-IV'te artık hiperaktivite ve dürtüsellik ayrı özellikler olarak görülmemektedir, birleştirilmiştir. Barkley (1990)'e göre hiperaktivite-dürtüsellik engelleyici davranışta genel bir zorluktan kaynaklanan bir yapıdır.

Dikkat dağınıklığı veya hiperaktivite-dürtüsellikle yaşanan problemlere ek olarak, yaşanan sorunlarla bağlantılı özelliklerle birlikte görülür. Çocuğun yaşına ve gelişimsel dönemine bağlı olarak, anne-babalar ve öğretmenler düşük engellenme toleransı, öfke patlaması, buyurganlık, kuralları takip etmede zorlanma, düzensizlik, sosyal reddedilme, düşük öz saygı, akademik başarısızlık ve bireysel uygulamalarda yetersizlik gibi problemler görebilirler (Amerikan Psikiyatri Birliği, 1994).

Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu'nu Tanımlama

Bir önceki versiyonu DSM-III'te sıralandığı gibi sadece 14 belirti listesi vermek yerine, DSM-IV'te rahatsızlığın belirtileri 3 alt kategoriye ayrılmıştır:

• Birleşik Tip-Dikkatsizlik, Dürtüsellik ve Hiperaktivitenin birçok belirtisi
• Dikkatsizliğin Baskın Olduğu Tip-Dikkatsizliğin birçok belirtisiyle birlikte varsa hiperaktivite-dürtüselliğin belirtisi
• Hiperaktivite-Dürtüselliğin Baskın Olduğu Tip-Hiperaktivite-Dürtüselliğin birçok belirtisiyle birlikte eğer varsa dikkatsizliğin belirtisi

Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'nin diğer ana tanılayıcı özellikleri şunları içerir:

• Dikkatsizlik, dürtüsellik veya hiperaktivitenin belirtileri en az 6 ay devam etmelidir ve gelişimsel seviyelerle uyumsuz ve tutarsız olmalıdır;
• Rahatsızlığa sebep olan belirtilerin bir kısmı 7 yaşından önce ortaya çıkmalıdır;
• Belirtilerden bazı rahatsızlıklar iki veya daha fazla ortamda açığa çıkar (örneğin, okul/iş ve evde);
• Önemli klinik bulguları sosyal, akademik veya mesleki faaliyetlerde ortaya çıkar;
• Belirtiler sadece Yaygın Gelişimsel Bozukluk, Şizofreni veya Psikotik Bozukluk sırasında ortaya çıkmaz ve diğer zihinsel rahatsızlıklarla daha iyi açıklanamaz (Örneğin, duygu-durum bozukluğu, anksiyete bozukluğu, dissosiyatif bozukluk ve kişilik bozukluğu)

Peki Bütün Çocuklar Bu Belirtileri Bazen Taşımıyor Mu?

Zaman zaman, her çocuk dikkatsiz, dürtüsel ve aşırı aktif olacaktır. Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olanlarda ise bu davranışlar istisna değil kuraldır. Bir çocuk yukarıdaki Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite belirtilerini sürekli olarak gösterse bile, çocuğun hastalığı taşıdığı yargısına varmayın. Uygun bir değerlendirme yapılınca, çocuğun sadece Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olabileceğini varsayabilirsiniz. Aksine, insanlar belirti listesinden bir ya da iki istisnanın, hastalığın olma ihtimalini ortadan kaldıracağını bilmektedir. Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'de uygun tanılama ve yönetim olmadan, uzun süreli komplikasyonlar olabilir. Aileler ve öğretmenler kararı kendilerinin vermesi konusunda çok dikkatli olmalıdırlar.

Çocuğumun DEHB'li olduğundan nasıl emin olabilirim?

Ne yazık ki bu hastalığı taşıyan çocukları belirlemede kan testi veya idrar tahlili gibi basit bir test bulunmamaktadır. Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'yi tanılamak komplikedir ve daha çok yap-boz parçalarını bir araya getirmeye benzer. Doğru tanılama Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite ve Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'de bulunan belirtilere benzerlik gösteren diğer rahatsızlıklar hakkında bilgisi olan, bu alanda yetişmiş uzmanlar tarafından yürütülmelidir (genellikle gelişimsel pediatri, çocuk psikoloğu, çocuk psikiyatrı veya pediatrik nörolog). Doktor gerekli bilgileri toplayıp değerlendirdikten sonra, anne-baba ve öğretmenlerin davranışı gördüğü gibi o da aynı yolu izlemek zorundadır ve çocuğun bu hastalığa sahip olduğunu tahmin eder, çocuğun Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olabileceğini VARSAYAR.

Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite tanılama bir çok ortamda gözlenebilen davranışsal belirtiler temel alınarak yapılır. Bunun anlamı değerlendirmeyi yapan kişi gerekli bilgileri toplamak için çoklu kaynaklar kullanmalıdır. Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite doğru tanılama değerlendirmesi aşağıdaki maddeleri içerir:

Ayrıntılı, eksiksiz bir tıbbi ve aile geçmişi

Fiziksel muayene

Anne-baba, çocuk ve çocuğun öğretmen(ler)i ile mülakat

Anne-baba ve öğretmen(ler) tarafından doldurulan davranış oranlama ölçekleri

Çocuğun gözlenmesi

Özel öğrenme güçlüklerinin varlığını göstermek için IQ, sosyal ve duygusal düzenlemeyi ölçen çeşitli psikolojik testler

Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite 'li çocukların karakteristik olarak genelde yeni ortamlarda, özellikle birebir olan durumlarda normal davrandıklarını kavramak önemlidir. Böylece, iyi yetişmiş tanılamayı yapan kişi çocukla beraber oldukları zaman çocuk tek başınayken onun nasıl davrandığını bir belirteç olarak kullanmayacağını bilir. EEG (beynin elektriksel aktivitesini ölçer) ya da MRI (beynin anatomisinin röntgeni) gibi ileri tıbbi testler rutin değerlendirmenin bir parçası DEĞİLDİR. Bu testler, genellikle tanılamayı yapan kişi farklı ve seyrek karşılaşılan bir problemden şüphelendiğinde yapılır. Buna benzer olarak Pozitron Yayıcı Tomografi (PET Scan) tanılamanın bir parçası olarak değil de araştırma amaçlı olarak kullanılmaktadır.

Değerlendirmeyi tamamladıktan sonra, tanılamayı yapan kişi 3 tespitten birine ulaşır:

 Çocuk Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'lidir;

Çocuk Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'li değil fakat yaşadığı zorluklar başka hastalığın sonucudur veya diğer faktörler olabilir ya da;

Çocuk Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'li ve başka hastalığı da vardır (bir arada olma durumu olarak adlandırılır)

Çocuğun Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'li olduğu ilk tespiti yapmak için uzmanlar DSM-IV'te yer alan kriterlere bağlı olarak çocuğa ait bulguları değerlendirir. Tanılamada en önemli kriter çocuğun bu belirtileri 7 yaşından önce göstermesidir. Ayrıca bu belirtiler çocuğun yaşı için uygun olmamalı, sosyal ve akademik görevlerde önemli bozukluklara sebep olduğu klinik olarak tespit edilmelidir.

"Çocuk Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'li değil fakat yaşadığı zorluklar başka hastalığın sonucu veya diğer faktörler olabilir" denen ikinci tespiti yapmak için DSM-IV'te bulunan kriterler dışındaki belirtileri ve benzer belirtileri olan diğer hastalıkların bilgisini dikkate alır ve değerlendirmeye tabi tutar. DSM-IV'e göre, belirtiler başka bir zihinsel rahatsızlıkla (Duygu-durum bozukluğu, Anksiyete, Disosiyatif Bozukluk, Kişilik Bozukluğu, Genel Tıbbi durumdan dolayı kişilik değişimi veya Madde kullanımına bağlı bozukluk) daha iyi açıklanıyorsa Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite tanısı konulmaz. Tüm bu rahatsızlıklarda dikkatsizlik belirtileri 7 yaşından sonra başlar, okuldaki çocukluk dönemi uyum hikayesi rahatsız edici davranış veya dikkatsiz, hiperaktif ve dürtüsel hareketlerle ilgili öğretmenlerin şikayetlerini içermez (APA, 1994, sf.83).

Ayrıca, anne-babanın boşanması, çocuk istismarı, çok sevilen birinin ölümü, çevresel değişiklik (örneğin evde veya okulda değişiklik olması) veya doğal felaketler gibi psikososyal stres etkenleri geçici olarak çocuklarda DEHB belirtilerinin görülmesine sebep olabilir. Bu tür şartlarda, belirtiler birden ortaya çıkar yani uzun süreli geçmişi yoktur. Tabii ki bir çocuk hem Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite olabilir ve hem de bu psikososyal durumları yaşayabilir böylelikle bu tarz olaylar Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite'nin varlığını otomatik olarak ortadan kaldırmaz.

Çocuk Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite ve başka hastalığı da var olan üçüncü tespiti yapmak için değerlendirici öncelikle Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite hastalığının özellikle öğrenme güçlüğü, karşıt olma karşıt gelme bozukluğu ve davranım bozukluğu gibi diğer rahatsızlıklarla birlikte görülebileceğinin farkında olmalıdır. Çocuğun yaşadığı zorlukların ayrıntılı değerlendirildiği ve yönetildiğinden emin olmak için bütün faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.

Şurası açık ki tanılama belirti listesini okuyup bu iş "Bu çocuk Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite " diyecek kadar basit değil. Bu brifing dosyası; kimse çocuğunun yanlış tanılanmasını istemediğinden bazı ayrıntılarla tanılama konusunu incelemiştir. Aileler olarak bu konuda ne kadar ayrıntı bilirsek, çocuğumuzun başarmasında ona o kadar yardımcı olabiliriz. Biz DSM-IV'ü nasıl kullanacağımızı bilmek zorunda değiliz. Ancak çocuğumuzu değerlendiren kişi Dikkat Dağınıklığı Hiperaktivite kriterlerini ve ayrıntılı değerlendirmenin bütün faktörlerini kullanıyor mu bunu bilmek zorundayız.

  FACEBOOK YORUMLARI